Zdarzenia medyczne w praktyce
Weronika Modrzejewska, prawnik, aplikant adwokacki
MDDP Sobońska Olkiewicz i Wspólnicy Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych
Pomimo ambitnych planów Ministerstwa Zdrowia mających na celu stworzenie alternatywy wobec możliwości dochodzenia swoich praw na drodze sądowej przez pacjentów, którzy doświadczyli uszczerbku na zdrowiu lub utracili życie w wyniku błędu lekarskiego, uprawnienie do dochodzenia roszczeń na drodze administracyjnej, jak się wydaje nie zdobyło wystarczającego zaufania wśród pacjentów.
Zgodnie z obecnym stanem prawnym (ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta), pacjenci lub ich bliscy (w przypadku śmierci pacjenta) mają możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu wystąpienia zdarzeń medycznych, w wyniku których doszło do uszkodzenia ciała lub odpowiednio śmierci pacjenta nie tylko przed sądem powszechnym. Pacjent lub osoba bliska ma prawo wyboru, czy zdecyduje się na dochodzenie rekompensaty za doznaną szkodę przed sądem, czy też w postępowaniu prowadzonym przez specjalnie powołaną do tego jedną z komisji wojewódzkich.
Jak wynika z informacji uzyskanych od poszczególnych komisji, chociaż zauważalny jest powolny wzrost liczby zgłaszanych wniosków, to nadal zainteresowanie drogą administracyjną dochodzenia roszczeń jest niewielkie. Dodatkowo, wiele z wniosków nie zostało w ogóle rozpoznanych z uwagi na fakt, że dotyczyły one zdarzeń, które miały miejsce przed 1 stycznia 2012 roku lub też z powodu błędów formalnych.
Wśród województw, w których komisje mają najwięcej pracy, można wyróżnić województwo śląskie (21 wniosków, z czego 7 nie spełniało wymogów formalnych, w 1 sprawie wydano orzeczenia o braku zdarzeń medycznych, w 2 sprawach komisja orzekła o wystąpieniu zdarzenia medycznego zaś 8 wniosków podlega rozpoznaniu), pomorskie (19 wniosków, w tym 10 wniosków odrzucono z powodu braków formalnych, 3 sprawy rozpatrzono negatywnie, a 6 wniosków podlega rozpoznaniu), a także mazowieckie (17 wniosków wpłynęło, z czego 5 wniosków zwrócono z powodu błędów formalnych, w 3 przypadkach wydano orzeczenia o braku zdarzeń medycznych). Najmniej wniosków wpłynęło m.in. w województwie lubelskim, podlaskim oraz w opolskim. Do końca lipca 2012 roku zapadło sześć orzeczeń uznających wystąpienie zdarzenia medycznego oraz zasądzających wypłatę odszkodowania na rzecz poszkodowanego pacjenta.
W przypadku wydania przez komisję orzeczenia o wystąpieniu zdarzenia medycznego, ubezpieczyciel zobowiązany jest do przedstawienia pacjentowi odpowiedniej propozycji zawierającej proponowaną sumę odszkodowania i zadośćuczynienia. Ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie konstrukcji zmierzającej do odpowiedniego zmotywowania ubezpieczyciela do przedstawienia propozycji rekompensaty szkody poprzez stwierdzenie, iż w sytuacji, gdy ubezpieczyciel nie przedstawi powyższej propozycji, będzie zobowiązany do wypłaty odszkodowania w wysokości wskazanej we wniosku. Pacjent ma prawo wyboru w zakresie przyjęcia lub też odmowy przyjęcia propozycji przedstawionej przez ubezpieczyciela, przy czym decydując się na przyjęcie oferty, pacjent zobowiązany jest do zrzeczenia się wszelkich roszczeń o odszkodowanie lub zadośćuczynienie w związku z uznanym przez komisję zdarzeniem medycznym w zakresie szkód, które ujawniły się do dnia złożenia wniosku.
Z uwagi na nowelizację ustawy o działalności leczniczej (ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r.), przedłużającą termin wprowadzenia obligatoryjnych ubezpieczeń od zdarzeń medycznych przez szpitale do końca 2013 r., szpitale które nie zdecydują się na wykupienie ubezpieczenia od zdarzeń medycznych, w przypadku orzeczenia o zaistnieniu takiego zdarzenia, będą zobligowane do wypłaty odszkodowania we własnym zakresie.
Pierwsze orzeczenie stwierdzające wystąpienie zdarzenia medycznego zapadło w Bydgoszczy. Komisja orzekła, że śmierć pacjentki spowodowana była nieudzieleniem prawidłowej pomocy przez personel szpitala. W przypadku śmierci pacjenta, spadkobiercy są uprawnieni do otrzymania do 300 tysięcy złotych odszkodowania.
O wystąpieniu kolejnego zdarzenia medycznego w postaci zaniechania wykonania badania, w wyniku czego pacjentka poniosła śmierć orzekła komisja w Kielcach.
Następne zdarzenie medyczne zostało potwierdzone we Wrocławiu, gdzie również pacjent zmarł, co jak orzekła komisja było spowodowane zaniedbaniami w diagnostyce w szpitalu.
O zaistnieniu zdarzenia medycznego orzekły też odpowiednio komisja w Łodzi oraz w Katowicach.
Należy przy tym wskazać, iż ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta przewiduje możliwość złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy w przypadku, gdy zapadł niekorzystny wyrok z punktu widzenia podmiotu zainteresowanego. Jak wynika z informacji uzyskanych w komisjach w przypadku orzeczenia o wystąpieniu zdarzenia medycznego, zainteresowane szpitale złożyły stosowne wnioski o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Innym wyjściem, obok wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, mającym na celu zmianę rozstrzygnięcia komisji, jest wniesienie skargi na niezgodność z prawem orzeczenia komisji, w przypadku gdy skarżący zarzuca komisji naruszenie przepisów dotyczących postępowania.
Jak wskazują powyższe dane, przy stosunkowo niewielkiej liczbie wniosków o stwierdzenie wystąpienia zdarzenia medycznego, jeszcze mniejsza jest liczba orzeczeń, w których komisje faktycznie dopatrzyły się wystąpienia zdarzenia medycznego.
Zgodnie z danymi komisji, znaczna część wniosków jest zwracana z powodu powoływania się przez pacjentów na zdarzenia mające miejsce przed 1 stycznia 2012 r., więc przed wejściem w życie nowych przepisów, a także z powodu niewłaściwości organu lub błędów formalnych. Zdarzają się również przypadki wycofania wniosku przez samych wnioskodawców.
Trudno ocenić przyczyny stosunkowo niewielkiego zainteresowania dochodzeniem swoich praw przez pacjentów na drodze administracyjnej. Mimo licznych zachęt ze strony Ministerstwa Zdrowia w postaci krótkiego terminu rozpoznania sprawy (4 miesiące), odszkodowania w wysokości do 100 tysięcy złotych za uszkodzenie ciała oraz do 300 000 złotych za śmierć pacjenta, czy też obietnicy zapewnienia większej sprawności postępowania oraz wprowadzenia stosunkowo niskich kosztów postępowania, jak się wydaje pacjenci pozostają nieufni wobec procedury administracyjnej.
Poza tym, na niewielką ilość wniosków wpływa zapewne fakt, iż część z pacjentów jest nieświadoma, iż przepisy prawa umożliwiają im dochodzenie roszczeń przed komisją wojewódzką.
Wskazać również należy, że sama konstrukcja dochodzenia roszczeń na drodze administracyjnej ma wady, gdyż cechuje się sporym formalizmem, o czym informują przede wszystkim eksperci pracujący w komisjach, zaś o szkodzie i prawie do odszkodowania decyduje nie sąd, a lekarze i prawnicy, którzy pracują w ramach komisji.
Wśród trudności w funkcjonowaniu komisji należy także wyróżnić problem z uzyskaniem opinii biegłego, którego stanowisko często jest niezbędne przy wydaniu orzeczenia odnośnie wystąpienia zdarzenia medycznego. Powyższe wynika prawdopodobnie ze zbyt małej liczbę odpowiednich specjalistów i ich współpracy z wymiarem sprawiedliwości oraz ze zbyt wysokich kosztów uzyskania opinii specjalisty, na co często komisji wojewódzkich zwyczajnie nie stać.
Nowe przepisy wprowadziły też ograniczenia w wysokości przyznawanych odszkodowań, co nie występuje w sądownictwie powszechnym, gdzie to sąd decyduje o kwocie odszkodowania, nie będąc jednocześnie ograniczonym limitem wypłacanych kwot.
W przypadku komisji, wydają one jedynie orzeczenie o wystąpieniu zdarzenia medycznego, zaś kwota odszkodowania ustalana jest pomiędzy ubezpieczycielem, szpitalem, a pacjentem. Podkreślenia wymaga przy tym, że pacjent nie musi zgodzić się na zaproponowaną przez ubezpieczyciela kwotę odszkodowania. Wówczas też, gdy kwota ubezpieczenia okaże się niesatysfakcjonująca, pacjent będzie miał możliwość wstąpienia na drogę sądową i dochodzenia tam swoich roszczeń.
Podsumowując, zainteresowanie pacjentów dochodzeniem roszczeń na drodze administracyjnej należy ocenić jako niewielkie. Z uwagi jednak na zauważalny wzrost świadomości pacjentów w zakresie dochodzenia swoich praw na drodze sądowej, przy jednoczesnej przewlekłości charakteryzującej postępowanie sądowe, niewykluczone jest, że liczba wniosków w sprawie zdarzeń medycznych wzrośnie. Jednakże decyzja o tym, w jaki sposób dochodzić swoich praw będzie zawsze należeć do pacjenta (ewentualnie jego rodziny), zatem poszkodowany będzie musiał wyważyć, czy krótszy czas oczekiwania i niższe koszty będą na tyle silnym argumentem, by zrezygnować z prawa, aby to niezawisły i niezależny sąd w oparciu o zebrany materiał dowodowy zdecydował o zaistnieniu szkody i przyznał należną i sprawiedliwą rekompensatę.
Weronika Modrzejewska, prawnik, aplikant adwokacki
MDDP Sobońska Olkiewicz i Wspólnicy Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych
Pomimo ambitnych planów Ministerstwa Zdrowia mających na celu stworzenie alternatywy wobec możliwości dochodzenia swoich praw na drodze sądowej przez pacjentów, którzy doświadczyli uszczerbku na zdrowiu lub utracili życie w wyniku błędu lekarskiego, uprawnienie do dochodzenia roszczeń na drodze administracyjnej, jak się wydaje nie zdobyło wystarczającego zaufania wśród pacjentów.
Zgodnie z obecnym stanem prawnym (ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta), pacjenci lub ich bliscy (w przypadku śmierci pacjenta) mają możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu wystąpienia zdarzeń medycznych, w wyniku których doszło do uszkodzenia ciała lub odpowiednio śmierci pacjenta nie tylko przed sądem powszechnym. Pacjent lub osoba bliska ma prawo wyboru, czy zdecyduje się na dochodzenie rekompensaty za doznaną szkodę przed sądem, czy też w postępowaniu prowadzonym przez specjalnie powołaną do tego jedną z komisji wojewódzkich.
Jak wynika z informacji uzyskanych od poszczególnych komisji, chociaż zauważalny jest powolny wzrost liczby zgłaszanych wniosków, to nadal zainteresowanie drogą administracyjną dochodzenia roszczeń jest niewielkie. Dodatkowo, wiele z wniosków nie zostało w ogóle rozpoznanych z uwagi na fakt, że dotyczyły one zdarzeń, które miały miejsce przed 1 stycznia 2012 roku lub też z powodu błędów formalnych.
Wśród województw, w których komisje mają najwięcej pracy, można wyróżnić województwo śląskie (21 wniosków, z czego 7 nie spełniało wymogów formalnych, w 1 sprawie wydano orzeczenia o braku zdarzeń medycznych, w 2 sprawach komisja orzekła o wystąpieniu zdarzenia medycznego zaś 8 wniosków podlega rozpoznaniu), pomorskie (19 wniosków, w tym 10 wniosków odrzucono z powodu braków formalnych, 3 sprawy rozpatrzono negatywnie, a 6 wniosków podlega rozpoznaniu), a także mazowieckie (17 wniosków wpłynęło, z czego 5 wniosków zwrócono z powodu błędów formalnych, w 3 przypadkach wydano orzeczenia o braku zdarzeń medycznych). Najmniej wniosków wpłynęło m.in. w województwie lubelskim, podlaskim oraz w opolskim. Do końca lipca 2012 roku zapadło sześć orzeczeń uznających wystąpienie zdarzenia medycznego oraz zasądzających wypłatę odszkodowania na rzecz poszkodowanego pacjenta.
W przypadku wydania przez komisję orzeczenia o wystąpieniu zdarzenia medycznego, ubezpieczyciel zobowiązany jest do przedstawienia pacjentowi odpowiedniej propozycji zawierającej proponowaną sumę odszkodowania i zadośćuczynienia. Ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie konstrukcji zmierzającej do odpowiedniego zmotywowania ubezpieczyciela do przedstawienia propozycji rekompensaty szkody poprzez stwierdzenie, iż w sytuacji, gdy ubezpieczyciel nie przedstawi powyższej propozycji, będzie zobowiązany do wypłaty odszkodowania w wysokości wskazanej we wniosku. Pacjent ma prawo wyboru w zakresie przyjęcia lub też odmowy przyjęcia propozycji przedstawionej przez ubezpieczyciela, przy czym decydując się na przyjęcie oferty, pacjent zobowiązany jest do zrzeczenia się wszelkich roszczeń o odszkodowanie lub zadośćuczynienie w związku z uznanym przez komisję zdarzeniem medycznym w zakresie szkód, które ujawniły się do dnia złożenia wniosku.
Z uwagi na nowelizację ustawy o działalności leczniczej (ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r.), przedłużającą termin wprowadzenia obligatoryjnych ubezpieczeń od zdarzeń medycznych przez szpitale do końca 2013 r., szpitale które nie zdecydują się na wykupienie ubezpieczenia od zdarzeń medycznych, w przypadku orzeczenia o zaistnieniu takiego zdarzenia, będą zobligowane do wypłaty odszkodowania we własnym zakresie.
Pierwsze orzeczenie stwierdzające wystąpienie zdarzenia medycznego zapadło w Bydgoszczy. Komisja orzekła, że śmierć pacjentki spowodowana była nieudzieleniem prawidłowej pomocy przez personel szpitala. W przypadku śmierci pacjenta, spadkobiercy są uprawnieni do otrzymania do 300 tysięcy złotych odszkodowania.
O wystąpieniu kolejnego zdarzenia medycznego w postaci zaniechania wykonania badania, w wyniku czego pacjentka poniosła śmierć orzekła komisja w Kielcach.
Następne zdarzenie medyczne zostało potwierdzone we Wrocławiu, gdzie również pacjent zmarł, co jak orzekła komisja było spowodowane zaniedbaniami w diagnostyce w szpitalu.
O zaistnieniu zdarzenia medycznego orzekły też odpowiednio komisja w Łodzi oraz w Katowicach.
Należy przy tym wskazać, iż ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta przewiduje możliwość złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy w przypadku, gdy zapadł niekorzystny wyrok z punktu widzenia podmiotu zainteresowanego. Jak wynika z informacji uzyskanych w komisjach w przypadku orzeczenia o wystąpieniu zdarzenia medycznego, zainteresowane szpitale złożyły stosowne wnioski o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Innym wyjściem, obok wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, mającym na celu zmianę rozstrzygnięcia komisji, jest wniesienie skargi na niezgodność z prawem orzeczenia komisji, w przypadku gdy skarżący zarzuca komisji naruszenie przepisów dotyczących postępowania.
Jak wskazują powyższe dane, przy stosunkowo niewielkiej liczbie wniosków o stwierdzenie wystąpienia zdarzenia medycznego, jeszcze mniejsza jest liczba orzeczeń, w których komisje faktycznie dopatrzyły się wystąpienia zdarzenia medycznego.
Zgodnie z danymi komisji, znaczna część wniosków jest zwracana z powodu powoływania się przez pacjentów na zdarzenia mające miejsce przed 1 stycznia 2012 r., więc przed wejściem w życie nowych przepisów, a także z powodu niewłaściwości organu lub błędów formalnych. Zdarzają się również przypadki wycofania wniosku przez samych wnioskodawców.
Trudno ocenić przyczyny stosunkowo niewielkiego zainteresowania dochodzeniem swoich praw przez pacjentów na drodze administracyjnej. Mimo licznych zachęt ze strony Ministerstwa Zdrowia w postaci krótkiego terminu rozpoznania sprawy (4 miesiące), odszkodowania w wysokości do 100 tysięcy złotych za uszkodzenie ciała oraz do 300 000 złotych za śmierć pacjenta, czy też obietnicy zapewnienia większej sprawności postępowania oraz wprowadzenia stosunkowo niskich kosztów postępowania, jak się wydaje pacjenci pozostają nieufni wobec procedury administracyjnej.
Poza tym, na niewielką ilość wniosków wpływa zapewne fakt, iż część z pacjentów jest nieświadoma, iż przepisy prawa umożliwiają im dochodzenie roszczeń przed komisją wojewódzką.
Wskazać również należy, że sama konstrukcja dochodzenia roszczeń na drodze administracyjnej ma wady, gdyż cechuje się sporym formalizmem, o czym informują przede wszystkim eksperci pracujący w komisjach, zaś o szkodzie i prawie do odszkodowania decyduje nie sąd, a lekarze i prawnicy, którzy pracują w ramach komisji.
Wśród trudności w funkcjonowaniu komisji należy także wyróżnić problem z uzyskaniem opinii biegłego, którego stanowisko często jest niezbędne przy wydaniu orzeczenia odnośnie wystąpienia zdarzenia medycznego. Powyższe wynika prawdopodobnie ze zbyt małej liczbę odpowiednich specjalistów i ich współpracy z wymiarem sprawiedliwości oraz ze zbyt wysokich kosztów uzyskania opinii specjalisty, na co często komisji wojewódzkich zwyczajnie nie stać.
Nowe przepisy wprowadziły też ograniczenia w wysokości przyznawanych odszkodowań, co nie występuje w sądownictwie powszechnym, gdzie to sąd decyduje o kwocie odszkodowania, nie będąc jednocześnie ograniczonym limitem wypłacanych kwot.
W przypadku komisji, wydają one jedynie orzeczenie o wystąpieniu zdarzenia medycznego, zaś kwota odszkodowania ustalana jest pomiędzy ubezpieczycielem, szpitalem, a pacjentem. Podkreślenia wymaga przy tym, że pacjent nie musi zgodzić się na zaproponowaną przez ubezpieczyciela kwotę odszkodowania. Wówczas też, gdy kwota ubezpieczenia okaże się niesatysfakcjonująca, pacjent będzie miał możliwość wstąpienia na drogę sądową i dochodzenia tam swoich roszczeń.
Podsumowując, zainteresowanie pacjentów dochodzeniem roszczeń na drodze administracyjnej należy ocenić jako niewielkie. Z uwagi jednak na zauważalny wzrost świadomości pacjentów w zakresie dochodzenia swoich praw na drodze sądowej, przy jednoczesnej przewlekłości charakteryzującej postępowanie sądowe, niewykluczone jest, że liczba wniosków w sprawie zdarzeń medycznych wzrośnie. Jednakże decyzja o tym, w jaki sposób dochodzić swoich praw będzie zawsze należeć do pacjenta (ewentualnie jego rodziny), zatem poszkodowany będzie musiał wyważyć, czy krótszy czas oczekiwania i niższe koszty będą na tyle silnym argumentem, by zrezygnować z prawa, aby to niezawisły i niezależny sąd w oparciu o zebrany materiał dowodowy zdecydował o zaistnieniu szkody i przyznał należną i sprawiedliwą rekompensatę.